نکات مهم و باید و نبایدهای هرس درختان میوه‏

در باغ­داری سنتی و تفکر قدیمی باغداری، باغدار کسی بوده است که صاحب درختان تنومند و بلند باشد، اما امروزه با بالا رفتن مطالبات تولید کننده و مصرف کننده، سهولت حرکت ماشین آلات کاشت، داشت، برداشت و درجه بندی کیفی محصولات موضوعیت یافته است و رعایت هرس و تربیت صحیح درخت در بین باغداران رایج گردیده است. به طور کلی، می­توان گفت، با اجرای هرس صحیح و در نظر گرفتن نکات فنی و توجه به نحوه باردهی هر نوع درخت، اهداف کلی زیر تامین می­شود:

1- به نهال در 4 سال اول رشد شکل و فرم داده می شود که این کار به عنوان هرس فرم دهی اجرا می گردد.

2- حذف شاخه‌های خشکیده، آفت زده و مزاحم .

3- در هنگام هرس کردن تاج درخت خلوت می شود و برگ های اضافی و شاخه های اضافی موجود روی آن برای ورود نور و هوا به درون شاخسار درخت از میان می رود.

4- برای آن که تناوب باردهی و سال آوری درخت کمتر شود و یا از بین برود، تعدادی از شاخه های بارده حذف میگردند و یا با تنک کردن آن ها و یا در بعضی از میوه ها اینکار انجام می شود.

5- با حذف شاخه های پیر و جایگزین نمودن آن ها با شاخه های جوان درختان مسن را جوان تر کرده.

6- برای کمتر کردن و یا متوقف نمودن رشد رویشی و همچنین برای وادار نمودن رشد زایشی گیاه هرس کاری انجام می شود که این کار موجب تولید بیشتر میوه می گردد.

7- یکی از مهم ترین مواردی که در خصوص انتقال نهال اهمیت بسیاری دارد، تعادل سازی بین ریشه و ساقه می باشد.

8- بالا بردن کیفیت و اندازه محصول.

9- برای سهولت در مراحل داشت مانند سمپاشی و هرس کاری نیز درخت کوتاه نگه داشته می شود و همچین این کار موجب تسهیل در هنگام برداشت محصول می گردد.

هر چند، کلمه ی هرس با زمستان مترادف است اما، اصولا به هرس زمستانه، هرس سیاه یا winter prunning می گویند که چنانچه این هرس منجر به قطع تعداد زیادی از شاخه ها و خصوصا قطع 3/2 از شاخه ها (در جوان کردن درختان پیر) گردد، به آن هرس سنگین (Hard prunning) و در صورتی که فقط به سرزنی و حذف چند شاخه ی محدود منتهی گردد، به آن هرس سبک یا (Light prunning) می گویند.

هرس سبز یا هرس تابستانه که در فصل رشد (بهار یا تابستان) صورت می گیرد در مورد، درختچه های زینتی (بعد از اتمام دوره ی گل دهی) معمول تر از درختان میوه دار است و در بعضی درختان میوه دار نیز با هدف بالا رفتن کربوهیدرات ها در داخل شاخه و تعیین سرنوشت جوانه در اواخر تابستان به نفع تولید جوانه گل انجام می گیرد.

اصولا هرس زمستانه، پس از ریزش برگ ها در پاییز شروع و در اواخر زمستان با شروع جریان یافتن شیره ی گیاهی و پف کردن شکوفه ها خاتمه می یابد. اما در مناطقی که امکان خشک شدن درختان در زمستان وجود دارد، هرس زمستانه باید تا حد امکان به تأخیر بیفتد.

به طور معمول هرس زمستانه در زمان شروع ریزش برگ های پاییزی و در اواخر زمستان نیز با به جریان افتادن شیره ی گیاهی و پف کردن شکوفه ها نیز تمام می شود. اما در بعضی از مناطقی که امکان خشک نمودن درختان در فصل زمستان وجود دارد؛ بایستی کار هرس کردن درختان در حدالامکان به تاخیر بیافتد.

.تنک کردن یا کوتاه کردن؟ کدام؟

هرس با هر صورت و شکلی که انجام شود، کاملا مترادف با کلمه ی قطع و برش می باشد. برش هایی که در هرس کردن انجام می شود یا در قسمت جوانه ی انتهایی (Terminal bud) صورت میگیرد که در باغبانی به معنای کوتاه کردن سر شاخه ها می باشد  و یا حتی به دلایل گوناگونی نیز انجام می شود، در موارد دیگری کل شاخه ها نیز قطع خواهد شد که به معنای تنک کردن آن ها (Thining out) می باشد.

انتخاب یک یا هر دوی این روش ها، مستلزم شناخت عادت گونه به میوه دهی است. اما به طور کلی می توان گفت که کوتاه کردن سرشاخه ها بیشتر در هرس فرم و چند سال اول عمر درخت و قبل از باروری صورت می گیرد، مگر اینکه شاخه ای اضافه، بدجا و مزاحم وجود داشته باشد که قطع شاخه را از بن ایجاب کند.

پس از اینکه درخت فرم مطلوب خود را یافت و اسکلت و چهارچوب اصلی و بازو های بارده آن مشخص گردید، عمل تنک کردن با هدف جهت جلوگیری از ازدیاد شاخه ها، باز کردن وسط درخت در نورگیری بهتر و تنک کردن شاخه های بارده اهمیت می یابد. پس از مدتی نیز در جوان تر کردن درخت، می توان از هر دو روش، به طور همزمان استفاده نمود.

در پایان، برخی نکات که رعایت آنها در انجام هرس صحیح حائز اهمیت است، به طور فهرست وار ذکر می گردد:

در موقع هرس، باید شاخه هایی که با تنه اصلی (شاخه حامل ) زاویه کوچک‌تری دارند، حذف و شاخه‌هایی که دارای زاویه نزدیک به قائمه (بهترین زاویه60 درجه می باشد) هستند، حفظ نمود.

هنگام حذف شاخه ،باید تا حد امکان، برش از ته و موازی تنه اصلی صورت گیرد و از باقی گذاشتن مقداری از آن به عنوان ناخنک خوداری شود .

در موقع هرس شاخه های قطور و سنگین ، باید برش در سه مرحله صورت گیرد تا از شکسته شدن شاخه بر اثر سنگینی آن در موقع برش جلوگیری گردددر سر شاخه زنی شاخه ها، باید برش منتهی به یک جوانه و نه یک شاخه فرعی نازک و ضعیف باشد. همچنین برش باید حدود نیم سانتی متر بالاتر از جوانه در بیرون تاج و پشت به بادهای غالب منطقه صورت گیرد .

بعد از رسیدن به سنین باروری، مقدار و شدت هرس بسته به نوع درخت فرق می‌کند، به طوری که در مورد درختانی نظیر سیب ، گلابی و گیلاس، که میوه‌های خود را روی شاخه‌های کوتاه تولید می‌کنند شدت هرس کاهش می‌یابد و درختانی مانند هلو که میوه‌های خود را روی شاخه‌های یک ساله تولید می‌کنند، هرس شدیدتر صورت می‌گیرد.